Adalette ‘Lekelenmeme hakkı’ süreci

Vatandaşların itibarının zedelenmemesi amacıyla hayata geçirilen lekelenmeme hakkı düzenlemesi kapsamında son 3,5 yılda yaklaşık 359 bin dosyada ‘Soruşturmada yer olmadığına dair karar’ (SYOK) verildi.
Yargılamalarda asılsız, soyut ve maddi dayanaktan yoksun ihbar ve şikayetlerin önüne geçilerek vatandaşların şeref ve itibarının zedelenmemesi amacıyla hayata geçirilen lekelenmeme hakkı düzenlemesi kapsamında 3,5 yılda yaklaşık 359 bin kişi hakkında SYOK verildiği belirtildi.
694 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 2017 yılında Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 158’inci maddesinde düzenlemeye gidildi. Buna göre, yargılamalarda soyut ve maddi dayanaktan yoksun soruşturma dosyalarıyla kişilerin herhangi bir denetimden geçmeksizin ‘şüpheli’ olarak nitelendirilmesinin önüne geçildi.
Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) uygun olarak hayata geçirilen ve yargı reformu kapsamında güçlendirilen düzenlemeyle, kişilerin vazgeçilmez ve devredilmez haklarından olan masumiyet karinesinin ihlal edilmesinin önüne geçiliyor. Lekelenmeme hakkı ile bir araştırma yapılmasını gerektirmeyecek derecede açık şekilde anlaşılan ihbar ve şikayetler artık doğrudan soruşturma konusu yapılmıyor, kişiler yersiz şekilde adli kayıtlarda ‘şüpheli’ sıfatıyla anılmıyor. Böylelikle telafisi mümkün olmayan zararlara sebebiyet verilmesi ve lekelenmeme hakkının zedelenerek masumiyet karinesinin ihlal edilmesi engelleniyor. Uygulama kapsamında Cumhuriyet Başsavcılıklarınca kişilerin ‘lekelenmeme hakkı’ gözetilerek soyut ve genel nitelikte olmadığı veya konusunun suç oluşturmadığı açıkça anlaşılan ihbar ve şikayetlerle ilgili SYOK verildi. Bu durumlar için Cumhuriyet Başsavcılıklarında ayrı bir kayıt tutulurken, soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair kararlar, ilgili kolluk birimine bildirilip kolluk kayıtlarının da düzeltilmesi temin edildi. Böylece asılsız şikayete konu olan kişilerin, iradesi dışında oluşmuş suç ve soruşturma kayıtları üzerinden yeni mağduriyetlere uğramasının önüne geçildi.
Düzenleme ile ayrıca lekelenmeme hakkı ve hak arama hürriyeti arasında bir denge kurulabilmesi de sağlandı. Hak arama hürriyeti kapsamında soruşturma yapılmasına yer olmadığına ilişkin kararlara karşı, ihbar ve şikayette bulunanlara itiraz hakkı da tanındı. Lekelenmeme hakkı konusunda Ceza Muhakemesi Kanununun 158. maddesinde yapılan değişiklik sonrasında; düzenlemenin başladığı yaklaşık 3,5 yıllık sürede 358 bin 887 kişi hakkındaki dosyada SYOK kararı verildi. Böylece yaklaşık 359 bin kişinin ‘lekelenmeme hakkı’ korunmuş oldu.
2017’de açılan 13 bin 931 ihbar dosyasından 3 bin 738’i, 2018’de 80 bin 865 dosyadan 38 bin 684’ü, 2019’da 176 bin 380 dosyadan 119 bin 621’i, 2020’de 200 bin 285 dosyadan 141 bin 973’ü hakkında ‘Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar’ verildi. 2021 yılının 3 aylık döneminde ise 65 bin 380 ihbar dosyasından 54 bin 873’ü bu şekilde sonuçlandı.