Doğu Anadolu Gözlemevi 2020'de tamamlanacak

Atatürk Üniversitesi bünyesinde ve Kalkınma Bakanlığının desteği ile yürütülen Türkiye’nin en büyük ve ilk kırmızı ötesi teleskobuna sahip olacak Doğu Anadolu Gözlemevi Projesi 2020 yılında faaliyete geçecek.
Erzurum Valisi Seyfettin Azizoğlu ve Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ömer Çomaklı, 3 bin 170 metre rakımlı Konaklı Kayak Merkezi Tepesinde, 2 bin 500 dönümlük arazi üzerinde kurulan Doğu Anadolu Gözlemevi inşaat alanında incelemelerde bulundu. Erzurum şehir merkezine 35 kilometre uzaklıkta olan gözlemevinin atmosferik koşulları ile açık gece sayısı, düşük nem ve sıcaklık alçak-büyük potansiyele sahip olduğu belirtildi. 2019 yılında bitmesi planlanan projenin maliyetinin yaklaşık olarak 150 ile 200 milyon lira arasında olacağı planlanıyor.
Erzurum Valisi Seyfettin Azizoğlu ve Erzurum Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ömer Çomaklı’nın incelemelerine astrofizikçi ve aynı zamanda proje sorumlusu Doç. Dr. Cahit Yeşilyurt, Karayolları 12.Bölge Müdürü Enver Mağ da eşlik etti.
Doç. Dr. Cahit Yeşilyurt, gözlemevi hakkında yaptığı açıklamada, "Bulunduğumuz rakım yerini sabitlersek, Konaklı Kayak Merkezi, rakım olarak 3 bin 170 metre. Doğu Anadolu Gözlemevi’nin de yerleşkesi olacak ve hizmet verecek dağın zirvesindeyiz. İnşaat ile ilgili hassas kısmından bahsedersek, bu inşaat neden bu kadar uzun sürdü ve çok da zahmetli, nedeni öncelikli olarak üzerinde bulunduracağı aletlerin hassasiyetinden dolayıdır. Dairesel olan çap yani dairesel bir pilye betonumuz var. Bu hareketli açılır kapanır 120 ton kubbeli ve kapakları olan, havalandırması ve soğutması olan, 18 metre çapında 16 metre yüksekliğinde altıgen silindir bir yapıdır. Bu hareketli olacaktır. Bundaki hassasiyet ve titreşim de yaklaşık olarak bir milimden bile hassas olarak yerleştirilmesi gerekli. Buradaki beton hassasiyeti de ondandır. Duvar kalındığı 60 santim. Bu duvarın 60 santim olması da bir hassasiyet. Onun dışında yine bu yapının içerisinde yaklaşık 5 veya 5.5 santim civarında dairesel bir beton var. Esas olarak 300 ton bir ağırlığa sahip olan Doğu Anadolu Gözlemevi'nin 4 metre çaplı ve Avrupa’ya konuşlandırılmış en büyük teleskobu yerleşecek. Oradaki titreşim ise mikron veya mikron altı düzeyde titreşime hassas olduğu için bu iki binanın dairesel bloğun olabilecek mühendislik açısından da hassas olarak yapılıyor. Tabii ki özel kalıp sistemi bu yüzden getirildi. 2017 yılında binanın çelik ve beton sistemini yapacağız. Çünkü bu projenin dört ayağı var. Birincisi Üniversite ayağı ki bunu fazlasıyla yapıyoruz. Bir diğeri teleskopla ilgili hassas optik kısım, diğer birisi ise kubbenin yani esas mekanik parçanın üretimi ve inşaat. Bunların dördünün de koordineli bir şekilde gitmesi gerekiyor. Yaklaşık 18 metre dairesel binanın yerleşecek ve gelecek beton bile bir mikron olmalı. Yerleştirme sırasında ara sıra birkaç kez İtalyan ekip geldi ve gittiler. İtalyan neden geldi bunları yapan firma İtalyan ekip. İtalyan ekip haftaya geliyor ki ana kubbeyi koymak için, gelecek yıl ise çelik plakalın üzerine esas kubbe kurulacak. Bu sistem yaklaşık olarak 5 ay sürecek. Daha sonra teleskobun parçalarını peyderpey binanın içerisine alacağız. Montaj bina içinde devam etmesi gerekli. Yapım aşaması 2019 yılı sonu veya 2020'de ilk ışığını içine alıp astronomi veya uzay camiasına bu teleskobu kazandıracağız" diye konuştu.

Teleskobun özellikleri
Doç. Dr. Cahit Yeşilyurt, gözlemevinde bulunacak teleskobun özellikleri hakkında ise şunları söyledi:
"Öncelikli olarak Türkiye’nin bir parça ve aynaya sahip teleskobu, optik denilen yani insan gözünün duyarlı olduğu bölgenin dışında kırmızı ötesi gözlem yapabilen Türkiye’nin ilk kırmızı ötesi teleskobudur. Teleskobun optik özellikleri ise bu çapta dünya üzerinde 4 metre sınıfı yaklaşık olarak 10 civarında. Bizim eklediğimiz bir kaç optik özellikle beraber adapdibaf denilen son teknoloji özelliklerle beraber bu özellikleri bünyesinde barındıran dünyada bu sınıfta tek teleskoptur. Aynı özellikleri 10m, 30m, 40m teleskoplarda görülebilir. Tasarımı ve yazılımı tamamen Türk mühendisler yapmaktadır. Bir başka özellikse stratejik özellik ki bu zaten konu olarak belli, bu anlamda hem enlem ve hem de boylam da bu çapta başka teleskop yoktur. Dolayısı ile büyük teleskopların tamamına bakacak olursak bunlar yalnızca Hawai ve Şili’de bulunmaktadır. Oralarda gündüz olduğunda burada gece başladığı için şimdiden cazip hale gelmektedir. Dünyanın gözü şimdiden kurulacak bu teleskobun takibini yapıyor. Nedeni ise gece ve gündüz olayını ortadan kaldıracak enlem ve boylamdayız."

"Marka bir şehir olacaktır"
Doç. Dr. Cahit Yeşilyurt, projenin Erzurum’da yer almasının nedenleri konusunda ise "Bölgede karın bol yağması, nemin olmaması, soğuk olması, astronomik açıdan en önemli kriterlerden birisidir. Buradaki soğuk hava, kırmızı ötesi gözlem yapacak olduğumuzdan dolayı yani soğuk foton denilen dalga boylarını yakalamak için ideal bir durumdur. Kar yağışı da atmosferi temizlediği için önemli, 3 bin 170 metrede ki o 3 bin metreden sonraki kırmızı dalga gözleme sistemi bize alternatif olacak. Bir de tabii ki açık gece sayısıdır. Orada da yaklaşık olarak 250, 260 270'e varan yani Erzurum’da açık gece sayısı var. Bunların hepsini bir araya topladığınızda alt yapısıyla, üniversitesi ile şehri ile yani dolayısıyla bir gözlem şehri olmaya aday, marka bir şehir olacaktır" dedi.

"Türkiye’nin en büyük yatırım araştırma projesidir"
Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ömer Çomaklı ise "Aslında bu proje Kalkınma Bakanlığının desteklediği ve Türkiye’nin en büyük yatırım araştırma projesidir. Bu projenin yanında kurulacak laboratuvarlarla 4m çap altındaki tüm gözlemevi istasyonlarının aslında bakım onarım ve araştırma merkezi durumunda. Böyle büyük bir projenin Erzurum’da kurulmasında bizlere destek veren başta Cumhurbaşkanımıza, Başbakanımıza ve tüm yetkililerimize teşekkür ederim. Sayın valimizde bizleri kırmadı bizimle bu gözlemevine gelerek onurlandırdı ve yapılan çalışmaları yerinde gözlemledi" diye konuştu.

"Erzurum’u hep hayvancılık şehri olarak tanıyorduk"
Erzurum Valisi Seyfettin Azizoğlu da açıklamasında "Bizler bugüne kadar Erzurum’u hep hayvancılık şehri olarak tanıyorduk. Artık bundan sonra Erzurum’u sanayi şehri olmaya getiriyoruz. Bundan sonra da bilim şehri olacak. Bulunduğumuz bu tesis bitip de hizmete girdiği zaman Türkiye’nin en büyük uzay gözlemevi olacak. Dünyanın da en önemli iki veya üç gözlemevinden birisi olacak. Uzayın gözlenmesi açısından Erzurum uzayı gözleyen şehirlerin başında gelecek. Emeği geçenleri kutluyorum. Çağı yakalamak bu olsa gerek. Dünyanın tüm bilim insanları bu gözlemevinden yararlanacak. Konaklı Kayak Merkezi zirvesinde bulunan gözlemevini gerçek olarak görmeyi ve bu ortamı burada birebir yaşamayı tavsiye ederiz" dedi.
Proje hakkında bilgi alan Vali Azizoğlu ve Rektör Çomaklı daha sonra inşaat alanında incelemelerde bulundu.