Doğu Evleri Sanat şaheserleri

Van'ın düşman işgalinden kurtarılışının 100. yılında 100 etkinlik programı kapsamında Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Güvenlik Meslek Yüksekokulu tarafından “Van Sivil Mimarisi, Geleneksel Van Evleri” konulu bir panel düzenlendi.

YYÜ Mühendislik Fakültesinin konferans salonunda Mimarlık ve Tasarım Fakültesinden Dr. Öğretim Üyesi Şahabettin Öztürk’ün konuşmacı olarak katıldığı "Van Sivil Mimarisi, Geleneksel Van Evleri” konulu panel gerçekleştirildi. Dr. Öğretim Üyesi Şahabettin Öztürk, Van’da konut mimarisinin oluşumunda temel etkilerin coğrafi koşullar, örf, adet, malzeme ve yaşam olduğunu söyledi. Van evlerinin bu özellikleriyle Bitlis ve Erzurum evlerinden farklı olduğunu söyleyen Öztürk, "Daha çok Orta Anadolu, özellikle Konya ve çevresinin mimari yapı özelliklerini göstermektedir. Bir ve iki katlı olarak geleneksel kerpiç malzeme ile inşa edilen Van evlerinin ilk örnekleri, tarihi Van Kalesi’nin güneyinde yer alan üç tarafı surlarla çevrili olan eski Van şehrinde oluşmuştur. Eski Van şehrinde arazinin sınırlı olmasından dolayı evler bitişik nizamda inşa edilmiştir. Günümüz Van şehrinde ise her ev bağımsız olarak ayrık nizamda, bahçe, hayat ve sokak ilişkisi içinde düzenli olarak inşa edilmiştir. Anonim mimari tarzında mahalli ustalar tarafından inşa edilen Van evlerinin örtü sistemi düz damdır. 1. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından Van bölgesi 1915’te Ruslar tarafından işgal edilir. Ruslar ve Ermeniler bölgeden 1918’de çekilirken; eski ve günümüz Van şehrinde bulunan tüm mimari yapıları yakıp yıkmışlardır. Günümüz Van şehrindeki evlerin çoğu yeniden onarılarak bir kısmı günümüze ulaşmasına rağmen, eski Van şehri içindeki evlerin yıkıntıları günümüzde mevcut değildir. 1990 yılına kadar, günümüz Van şehrinde sayıları 20 olan tarihi Van evlerinin bugün ayakta kalanların sayısı dört adettir. Bu evlerde çeşitli fonksiyonel değişikler yapılarak günümüz şartlarına uygun hale getirilmiştir. Ülkemizde özellikle 1940 yılından günümüze kadar geleneksel evlerin hızla yok olması karşısında, birçok araştırmacı ve bilim adamı Anadolu’nun her köşesindeki geleneksel evleri inceleyerek belgelemiştir. Araştırmacılar tarafından incelenen geleneksel mimari örnekleri, çeşitli tipolojilerde gruplandırılmıştır. Van evinin tümü ‘İç Sofalı Plan Tipi’ tipolojisi içerisinde yer almaktadır. Eski Van şehrindeki evler, diğer yapılarla birlikte şehrin genel mimarisini oluşturur. Evler, tek ve iki katlı olarak bitişik nizamda düz damlı olarak kerpiç ana malzemesi ile inşa edilmiştir. 1918 yılından sonra günümüz Van şehrinde oluşan evler, arazinin genişliğinden dolayı eski Van şehrindeki evlerin aksine bağımsız olarak ayrık nizamda yapılmıştır. Her ev; bahçe, hayat, tandır evi, ahır, samanlık gibi tamamlayıcı bölümlerden oluşmakta, çevresi ihata duvarı ile çevrelenmiştir. Evlerin tamamlayıcı bölümlerinin durumu, fonksiyonel yapısı, büyüklüğü, kat adedi gibi unsurlar dikkate alındığında, Van evlerini ‘İç Sofalı Plan Tipi’ olarak kendi arasında iki grupta değerlendirmek mümkündür” diye konuştu.